Τον Νοέμβριο του 2006, ξεκίνησε επίσημα μία από τις μεγαλύτερες πειραματικές προσπάθειες στην πυρηνική Φυσική, που υπόσχεται φθηνή και καθαρή ενέργεια με τον τρόπο που παράγεται στον Ήλιο.

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πως λειτουργεί ο Ήλιος; Ποιο είναι το καύσιμο από το οποίο παράγεται η ακτινοβολία χάρη στην οποία υπάρχει η ζωή όπως την ξέρουμε στη Γη; Λοιπόν, ο Ήλιος χρησιμοποιεί πυρηνικά καύσιμα σε μια διαδικασία που λέγεται θερμοπυρηνική σύντηξη. Στο καυτό και πυκνό εσωτερικό του Ήλιου, η ύλη φτάνει σε απίστευτα υψηλά επίπεδα θερμότητας και πίεσης, πράγμα που οδηγεί τα άτομα του υδρογόνου να ενώνονται βίαια μεταξύ τους εκλύοντας ενέργεια αλλά και ένα στοιχείο που λέγεται ήλιο. Αυτές οι αντιδράσεις συμβαίνουν μέσα στο “πλάσμα”, την τέταρτη μορφή της ύλης μετά τα στερεά, υγρά και τα αέρια. Το πλάσμα είναι μια κατάσταση της ύλης όπου τα ηλεκτρόνια διαφεύγουν από τα άτομα και κινούνται ελεύθερα. Όλα σχεδόν τα αστέρια ακτινοβολούν μεγάλες ποσότητες ενέργειας που παράγεται από παρόμοιες διαδικασίες.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι μπορούν να επαναλάβουν την θερμοπυρηνική σύντηξη με ασφάλεια στη Γη προκειμένου να χρησιμοποιήσουμε την ενέργεια που εκλύεται για ειρηνικούς σκοπούς. Γι’ αυτό όμως θα πρέπει να εξομοιώσουν την κατάσταση που επικρατεί στον ίδιο τον Ήλιο, δηλαδή μεγάλες θερμοκρασίες και τεράστια πίεση. Η εξομοίωση αυτών των συνθηκών και ο απαιτούμενος έλεγχος της διαδικασίας γίνεται στο εσωτερικό των θερμοπυρηνικών αντιδραστήρων.

Οι συμβατικοί πυρηνικοί αντιδραστήρες που υπάρχουν σήμερα λειτουργούν με ελεγχόμενη σχάση ατόμων ραδιενεργών στοιχείων (συνήθως ουρανίου 235)… Η σχάση παράγει θερμότητα που προκαλεί βρασμό σε νερό το οποίο μετατρέπεται σε ατμό που κινεί στροβίλους οι οποίοι παράγουν ηλεκτρική ή κινητική ενέργεια. Η σχάση των βαρέων ατόμων του ουρανίου γίνεται από το βομβαρδισμό τους με νετρόνια υψηλής ενέργειας με αποτέλεσμα την εκπομπή θερμικής ενέργειας, ακτινοβολίας και νετρονίων που μπορούν να προκαλέσουν ακόμα περισσότερες σχάσεις, δημιουργώντας έτσι τη λεγόμενη αλυσιδωτή αντίδραση. Παράλληλα όμως παράγονται και ραδιενεργά απόβλητα (Κρυπτό, Βάριο) που δημιουργούν τουλάχιστον πονοκέφαλο όταν κανείς σκέφτεται πως θα τα διαθέσει.

Στους θερμοπυρηνικούς αντιδραστήρες γίνεται το αντίθετο: δύο άτομα ενώνονται για να δημιουργήσουν ένα νέο. Τα άτομα των ισοτόπων του υδρογόνου έρχονται πολύ κοντά δημιουργώντας άτομα ηλίου και εκπέμποντας νετρόνια και μεγάλες ποσότητες ενέργειας (δείτε εικόνα). Αυτό το είδος αντίδρασης, χωρίς έλεγχο, γίνεται και στη βόμβα υδρογόνου, αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αν την ελέγξουν μπορεί να δώσει μια πιο ασφαλή και καθαρή πηγή ενέργειας απ’ ότι η σχάση, και με λιγότερα απόβλητα…

Σχηματική αναπαράσταση της σύντηξης δύο πυρήνων δευτερίου και τριτίου. Παράγεται ενέργεια της τάξης των 17,6 εκ. eV.
Σχηματική αναπαράσταση της σύντηξης δύο πυρήνων δευτερίου και τριτίου. Παράγεται ενέργεια της τάξης των 17,6 εκ. eV…

Ήλιος-λουκουμάς

Ο πρώτος θερμοπυρηνικός αντιδραστήρας φτιάχθηκε από τη Σοβιετική Ένωση το 1958 και ονομαζόταν Токамак (τόκαμακ) από την ακροστοιχίδα της ρωσικής φράσης “Τοροειδής θάλαμος σε μαγνητικές περιελίξεις”. Ουσιαστικά επρόκειτο για ένα συμμετρικό σωλήνα σε σχήμα τόρου (φανταστείτε ένα λουκουμά ή μια σαμπρέλα) που ήταν περιτυλιγμένος από σύρματα τα οποία διαπερνούσε ηλεκτρικό ρεύμα. Το ρεύμα δημιουργούσε μαγνητικό πεδίο στο εσωτερικό του τόρου, όπου υπήρχε αέριο υδρογόνου που θερμαινόταν σε πολύ μεγάλες θερμοκρασίες από τη διοχέτευση ηλεκτρικού ρεύματος στο εσωτερικό του. Το μαγνητικό πεδίο χρησίμευε για να εμποδίσει τα φορτισμένα σωματίδια του αερίου να πλησιάσουν τα τοιχώματά του τόρου ώστε να μην χάσουν θερμότητα.

Η απόδοση σε θερμότητα του τόκαμακ ήταν πολύ ανώτερη από κάθε άλλη συσκευή σύντηξης που είχε προταθεί ως τότε, και μέχρι σήμερα είναι η μεγαλύτερη ελπίδα για τη παραγωγή ‘καθαρής’ ενέργειας από την πυρηνική σύντηξη. Πολύ σύντομα το παράδειγμα των Σοβιετικών ακολούθησαν και άλλοι επιστήμονες. Οι Αμερικάνοι έφτιαξαν το δικό τους τόκαμακ στο MIT (Alcator) και μετά στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον (TFTR) ενώ η Ευρώπη έφτιαξε το 1983 το Joint European Torus (JET), που παραμένει ο μεγαλύτερος θερμοπυρηνικός αντιδραστήρας. Ακολούθησαν κι άλλοι όπως η Ιαπωνία, ο Καναδάς και η Γαλλία. Μια τέτοια διάταξη, τη πληρέστερη του είδους της, σκοπεύει να φτιάξει και η διεθνής κοινοπραξία ITER.

Εγκάρσια τομή του τρισδιάστατου μοντέλου του θερμοπηρυνικού αντιδραστήρα ITER. Δημοσιεύεται με την άδεια του ITER.
Εγκάρσια τομή του τρισδιάστατου μοντέλου του θερμοπηρυνικού αντιδραστήρα ITER. Δημοσιεύεται με την άδεια του ITER.

Τι είναι το ITER;

To ITER (International Thermonuclear Experimental Reactor) ξεκίνησε το 1985 ως συνεργασία μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης, των ΗΠΑ, της τότε ΕΟΚ και της Ιαπωνίας. Πρόκειται για ένα διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα που θέλει να επιδείξει ότι είναι εφικτή η παραγωγή ενέργειας από πυρηνική σύντηξη με τη δημιουργία ενός αντιδραστήρα σε πλήρη κλίμακα. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν σήμερα και η Κίνα, η Ινδία, η Κορέα και η Ρωσία.

Τον Νοέμβριο του 2006, τα επτά μέλη αποφάσισαν να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή και λειτουργία του αντιδραστήρα στο Κανταράς της Νότιας Γαλλίας, όπου λειτουργεί ήδη ο πειραματικός αντιδραστήρας Tore Supra. Το πρόγραμμα ITER (www.iter.org) προβλέπεται να διαρκέσει 30 χρόνια: 10 χρόνια για την κατασκευή του αντιδραστήρα και 20 χρόνια για τη λειτουργία του. Το κόστος του προγράμματος ανέρχεται στα 10 δις €, και πρόκειται να είναι το τρίτο πιο ακριβό επιστημονικό πείραμα μετά το Σχέδιο Μανχάταν (δημιουργία της πυρηνικής βόμβας σχάσης) και το Διεθνή Διαστημικό Σταθμό ISS. Τη μισή χρηματοδότηση θα αναλάβει η Ευρώπη και την άλλη μισή τα υπόλοιπα μέλη. Οι εργασίες κατασκευής είναι έτοιμες να ξεκινήσουν, αν και οι πρώτες δοκιμές με πλάσμα θα γίνουν μετά το 2016.

Ο ITER θα είναι ένα ενδιάμεσο αλλά κρίσιμο βήμα για να προσδιοριστεί το αν ο μαγνητικός περιορισμός του πλάσματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί από την ανθρωπότητα για μαζική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας το δεύτερο μισό του 21ου αιώνα. Γι’ αυτό το λόγο, οι επιστήμονες βασίζονται πάνω στην έρευνα που έχει γίνει ήδη σε αντιδραστήρες όπως οι DIII-D (ΗΠΑ), EAST (Κίνα), TFTR, JET, JT-60 (Ιαπωνία), και T-15 (Ρωσία), προκειμένου να φτιάξουν ένα νέο που θα είναι πολύ μεγαλύτερος και πολύ αποδοτικότερος από αυτούς. Ουσιαστικά, όλοι οι προηγούμενοι αντιδραστήρες πετύχαιναν μία από τις απαραίτητες συνθήκες για το πλάσμα (πίεση, θερμοκρασία, περιορισμός πλάσματος, κλπ). Ο ITER θα είναι ο πρώτος αντιδραστήρας που θα πετυχαίνει όλες τις συνθήκες σύντηξης ταυτόχρονα…

Λίγη πυρηνική φυσική

Η πυρηνική σύντηξη είναι η συνένωση ατόμων με ταυτόχρονη απελευθέρωση ενέργειας και μπορεί να γίνει μόνο από στοιχεία που είναι ελαφρύτερα του σιδήρου, όπως τα ισότοπα του υδρογόνου (δευτέριο και τρίτιο). Τα τελευταία είναι τα ιδανικότερα για την παραγωγή ενέργειας καθώς απαιτούν τις μικρότερες θερμοκρασίες για σύντηξη σε μεγάλες ποσότητες. Σε σχέση με τη μάζα τους, η αντίδραση δευτέριου-τρίτιου απελευθερώνει σχεδόν τρεις φορές περισσότερη ενέργεια από τη σχάση του ουρανίου 235, και εκατομμύρια φορές περισσότερη ενέργεια από την καύση του άνθρακα.

Γι’ αυτό, όλα σχεδόν τα είδη σύντηξης περιλαμβάνουν ισότοπα του υδρογόνου, το δευτέριο και το τρίτιο. Για παράδειγμα, στα αστέρια όπως στον ήλιο γίνονται αντιδράσεις σε επίπεδο πρωτονίων που ενώνονται για να σχηματίσουν δευτέριο που με τη σειρά του ενώνεται με ένα πρωτόνιο για να παράγει ήλιο. Η διαδικασία αυτή παράγει ακτινοβολία (φως, ακτίνες γάμμα) και σωματίδια υψηλής ενέργειας. Υπάρχουν όμως και αντιδράσεις σύντηξης μεταξύ ατόμων δευτερίου αλλά και μεταξύ ατόμων δευτερίου με τρίτιο. Όταν γίνεται σύντηξη δευτέριου και τρίτιου, οι δύο πυρήνες ενώνονται σχηματίζοντας ένα πυρήνα ηλίου-4 (ένα σωματίδιο άλφα) καθώς και ένα νετρόνιο υψηλής ενέργειας. Η ενέργεια που απελευθερώνεται σε αυτή την περίπτωση μεταφέρεται κυρίως από το νετρόνιο. Αυτή η τελευταία μορφή ενδιαφέρει τους επιστήμονες. Αν αναρωτιέστε, μπορούμε να βρούμε άφθονο δευτέριο από το θαλασσινό νερό ενώ το τρίτιο παράγεται μέσα στον ίδιο τον θερμοπυρηνικό αντιδραστήρα από το λίθιο.

matrix{2}{1}{2 3}H + matrix{2}{1}{3 1}H right matrix{2}{1}{4 2}He + matrix{2}{1}{1 0}n + 17.6MeV

Σχηματική αναπαράσταση της σύντηξης δύο πυρήνων δευτερίου και τριτίου. Παράγεται ενέργεια της τάξης των 17,6 εκ. eV.
Σχηματική αναπαράσταση της σύντηξης δύο πυρήνων δευτερίου και τριτίου. Παράγεται ενέργεια της τάξης των 17,6 εκ. eV…

Όμως, για να ξεκινήσει η σύντηξη απαιτείται μεγάλη ποσότητα ενέργειας επειδή τα πρωτόνια των πυρήνων απωθούνται λόγω του θετικού φορτίου τους. Οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι οι πυρήνες των ισοτόπων υδρογόνου πρέπει να μπορούν να έλθουν πάρα πολύ κοντά (1 x 10 ^-15 του μέτρου), προκειμένου να αυξηθεί η πιθανότητα να υπερβούν το ηλεκτροστατικό φράγμα που τους χωρίζει και το σημείο όπου η ισχυρή πυρηνική και η ηλεκτροστατική δύναμη είναι ισοδύναμες. Στο ITER, αυτή η κυριολεκτικά απειροελάχιστη απόσταση θα γίνει δυνατή μέσω υψηλών θερμοκρασιών και μαγνητικών δυνάμεων που ασκούν πίεση στο πλάσμα.

Με τη θέρμανση υδρογόνου σε υψηλές θερμοκρασίες, προκαλούνται συγκρούσεις των πυρήνων των ατόμων του υδρογόνου, τόσο ορμητικές και βίαιες που τελικά αυτοί συνενώνονται δημιουργώντας πυρήνες ηλίου (μεταστοιχείωση) εκλύοντας ταυτόχρονα θερμική ενέργεια. Για το δευτέριο και το τρίτιο, αυτό συμβαίνει σε θερμοκρασίες της τάξης των 100.000.000 βαθμών Κελσίου. Το πλάσμα φτάνει σε τόσο υψηλή θερμοκρασία με απότομη συμπίεση (αυξάνοντας το μαγνητικό πεδίο που το περιορίζει) και με ωμική θέρμανση, δηλαδή μέσω ρεύματος που διατρέχει το πλάσμα (το οποίο λειτουργεί ως αγωγός, όπως ακριβώς θερμαίνεται μια αναμμένη λάμπα). Αυτό το ρεύμα δημιουργείται επαγωγικά από άλλους ηλεκτρομαγνήτες που περιβάλλουν τον τόρο με το πλάσμα. Όσο αυξάνει όμως η θερμοκρασία, τόσο μειώνεται η αντίσταση του πλάσματος και μειώνεται η απόδοση. Γι’ αυτό, παράλληλα, εισάγονται στο πλάσμα άτομα με μεγάλη κινητική ενέργεια (neutral beam injection), τα οποία ιονίζονται και παγιδεύονται από το μαγνητικό πεδίο. Τα ιόντα στη συνέχεια μεταφέρουν μέρος της ενέργειάς τους στα άτομα του πλάσματος μέσω κρούσεων, αυξάνοντας κι άλλο τη θερμοκρασία του. Ένας ακόμα τρόπος αύξησης της θερμοκρασίας είναι με ηλεκτρομαγνητικά κύματα (RF heating) που δημιουργούνται από κύκλοτρα που βρίσκονται εξωτερικά του τόρου.

Κι αν διαφύγουν;

Σε τόσο υψηλές θερμοκρασίες, τα σωματίδια του πλάσματος έχουν τεράστια κινητική ενέργεια και επομένως ταχύτητα. Αν δεν περιορίζονται με κάποιο τρόπο, μπορούν να διαφύγουν γρήγορα, παίρνοντας μαζί τους τη θερμότητα και ψυχραίνοντας το πλάσμα σε σημείο όπου δεν παράγεται πλέον καθαρή ενέργεια. Ένας επιτυχημένος αντιδραστήρας θα πρέπει να συμπιέζει το πλάσμα σε αρκετά μικρό όγκο για αρκετή ώρα ώστε να συντηχθεί ένα μεγάλο μέρος του. Στο ITER και γενικότερα στα τόκαμακ, το πλάσμα, δηλαδή το αέριο από φορτισμένα σωματίδια, περιορίζεται με μαγνητικό πεδίο. Ένα φορτισμένο σωματίδιο, όταν διαπερνά το μαγνητικό πεδίο, δεν διαφεύγει. Απλώς περιστρέφεται γύρω από το μαγνητικό πεδίο. Το σωματίδιο μπορεί να κινηθεί κατά μήκος του πεδίου, αλλά αν το τελευταίο έχει τοροειδές σχήμα, τότε το σωματίδιο περιορίζεται.

Λεπτομέρεια του τόκαμακ του ITER (του τόρου με τους ηλεκτρομαγνήτες), όπου θα φιλοξενείται το πλάσμα. Ο όγκος του πλάσματος θα ανέρχεται στα 840 κυβικά.
Λεπτομέρεια του τόκαμακ του ITER (του τόρου με τους ηλεκτρομαγνήτες), όπου θα φιλοξενείται το πλάσμα. Ο όγκος του πλάσματος θα ανέρχεται στα 840 κυβικά.

Για τους παραπάνω λόγους είναι απαραίτητο ένα συμπαγές ‘δοχείο’ περιορισμού, το οποίο θα λειτουργεί και ως ασπίδα των μαγνητών και των άλλων εξαρτημάτων από τις υψηλές θερμοκρασίες και τα κινούμενα σωμάτια, αλλά και θα διατηρεί στο εσωτερικό του μια κατάσταση κοντά στο κενό που θα επιτρέψει τη δημιουργία και πολλαπλασιασμό του πλάσματος. Το ‘δοχείο’ αυτό θα υφίσταται ένα καταιγισμό από σωματίδια υψηλής ενέργειας, όπου τα ηλεκτρόνια, τα ιόντα, τα φωτόνια, τα σωματίδια άλφα και τα νετρόνια θα βομβαρδίζουν συνεχώς την επιφάνειά του. Γι’ αυτό θα πρέπει να είναι φτιαγμένο από υλικό που θα μπορεί να αντέχει σε τέτοιο περιβάλλον για αρκετό χρονικό διάστημα προκειμένου να έχει οικονομική βιωσιμότητα ένα εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Ένας από τους στόχους του ITER είναι οι δοκιμές τέτοιων υλικών.

Μόλις ξεκινήσει η σύντηξη, τα νετρόνια υψηλής ενέργειας θα ακτινοβολούνται από τις περιοχές του πλάσματος όπου συμβαίνει η αντίδραση, διαπερνώντας εύκολα το μαγνητικό πεδίο λόγω της ουδέτερης φόρτισής τους. Και επειδή τα νετρόνια παίρνουν το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας, αυτά θα είναι η κύρια πηγή ενέργειας του ITER. Στην ιδανική περίπτωση, τα σωματίδια άλφα θα καταναλώνουν την ενέργειά τους στο πλάσμα, επιφέροντας νέα αύξηση της θερμοκρασίας του. Έξω από το εσωτερικό τοίχωμα του τόρου θα υπάρχουν συσκευές, που θα επιβραδύνουν και θα απορροφούν τα νετρόνια με αποδοτικό και ασφαλή τρόπο, περιορίζοντας την καταπόνηση του αντιδραστήρα και επιτρέποντας την παραγωγή τριτίου από το λίθιο και τα νετρόνια. Η ενέργεια των νετρονίων θα μετατρέπεται ξανά σε θερμότητα που θα μπορεί να κινήσει τουρμπίνες όπως στα κανονικά εργοστάσια ρεύματος.

Προδιαγραφές και στόχοι

Ο τόρος που θα φιλοξενεί το πλάσμα στον ITER θα έχει εσωτερική διάμετρο 2 μέτρα και εξωτερική 6.2 μ. Ο ΙΤΕΡ έχει σχεδιαστεί για να παράγει περίπου 500 MW (1 ΜW = 10^6 Watts) ενέργειας από σύντηξη που θα μπορεί να διατηρηθεί για 500 δευτερόλεπτα (σε αντιδιαστολή με το ρεκόρ του JET που έχει φτάσει τα 16MW για ένα δευτερόλεπτο). Για τη παραγωγή αυτής της ενέργειας ο αντιδραστήρας θα καταναλώνει 50 MW. Ουσιαστικά, δηλαδή, ο στόχος είναι να δεκαπλασιάζει κάθε Watt που καταναλώνει. Αυτό ισοδυναμεί με συντελεστή Q=10, όπου Q είναι ο λόγος εκλυόμενης θερμότητας προς την θερμότητα εισόδου. Σήμερα το ρεκόρ έχει ο JET (Q=0,7) αλλά απαιτείται Q>1 για να αναφλεγεί το πλάσμα (ώστε η περισσότερη θερμότητα για τη συνέχιση της σύντηξης να προέρχεται από τις ίδιες τις αντιδράσεις) ενώ οι εμπορικοί αντιδραστήρες θα πρέπει να έχουν Q μεταξύ 15 και 22. Ο ΙΤΕΡ θα παράγει καθαρή ενέργεια με τη μορφή της θερμότητας, αλλά η εκλυόμενη θερμότητα δεν θα χρησιμοποιείται για τη δημιουργία ηλεκτρικού ρεύματος.

Το εσωτερικό του τόκαμακ του Joint European Torus (JET) με ένα ένθετο στιγμιότυπο του πλάσματος κατά τη λειτουργία του αντιδραστήρα. Ο συντελεστής πολλαπλασιασμού ισχύος του JET είναι μόλις Q=0,64 (αρνητική) ενώ του ITER προβλέπεται να είναι 10.
Το εσωτερικό του τόκαμακ του Joint European Torus (JET) με ένα ένθετο στιγμιότυπο του πλάσματος κατά τη λειτουργία του αντιδραστήρα. Ο συντελεστής πολλαπλασιασμού ισχύος του JET είναι μόλις Q=0,64 (αρνητική) ενώ του ITER προβλέπεται να είναι 10.

Και η αντίθετη γνώμη

Φυσικά, δεν πιστεύουν όλοι ότι η λύση στα ενεργειακά και περιβαλλοντικά προβλήματα της Γης είναι η πυρηνική σύντηξη. Την επομένη της υπογραφής της συμφωνίας για τον ITER, η Greenpeace εξέδωσε ανακοίνωση που μόνο θετική δεν ήταν. Σε αυτήν, η οικολογική οργάνωση στηλίτευε τους “μύθους της πυρηνικής σύντηξης”, δηλαδή τις υποσχέσεις για φθηνή ενέργεια, καταπολέμηση των κλιματικών αλλαγών και τέλος των συγκρούσεων για τον έλεγχο των ορυκτών καυσίμων. Τα βασικά επιχειρήματα της οργάνωσης ήταν το υψηλό κόστος δημιουργίας του αντιδραστήρα (το οποίο είναι υψηλότερο κι από τους αντιδραστήρες σχάσης) και το γεγονός ότι δεν αναμένεται να υπάρξει ρεύμα από εμπορικό θερμοπυρηνικό αντιδραστήρα πριν το 2050. Το τελευταίο, κατά την Greenpeace, δείχνει ότι η σύντηξη δεν είναι καλή λύση για τις κλιματικές αλλαγές που προκαλούνται από τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου.

Εκτός αυτών, τα τεχνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η πυρηνική σύντηξη είναι αρκετά. Με απλά λόγια, οι ερευνητές της πυρηνικής σύντηξης έχουν ως στόχο να “κλείσουν” ένα μικρό ήλιο σε ένα κουτί, χωρίς όμως να γνωρίζουν με ακρίβεια πως να φτιάξουν μια τέτοια συσκευή, και το κυριότερο, πόσο θα αντέξουν τα υλικά του στο συνεχή βομβαρδισμό από εκατομμύρια νετρόνια. Σε κάθε περίπτωση, ο καιρός θα δείξει αν το ΙΤΕΡ θα είναι το πρόγραμμα που θα απαντήσει στις ενεργειακές ανάγκες της ολοένα αυξανόμενης ανθρωπότητας με έναν ασφαλή και οικονομικό τρόπο ή αν θα προκαλέσει μεγαλύτερα δεινά.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε το Μάρτιο του 2007 στο περιοδικό “Computer για Όλους”.